Bài viết này sẽ đưa bạn vào một cuộc du hành xuyên thời gian, khám phá những chương huy hoàng và cả những nốt trầm trong lịch sử rượu vang Pháp. Một hành trình đầy màu sắc và cảm xúc kéo dài hơn hai thiên niên kỷ, từ thời La Mã cổ đại đến cuộc cách mạng xanh hiện đại.
1. Lịch sử rượu vang Pháp
1.1 Nguồn gốc cổ xưa của rượu vang Pháp
Lịch sử rượu vang Pháp bắt đầu từ hơn 2.600 năm trước, khi người Hy Lạp thành lập thuộc địa Massalia (Marseille ngày nay) vào thế kỷ thứ 6 TCN. Họ mang theo cây nho và kỹ thuật làm rượu – đặt nền móng cho một ngành nghề sẽ định hình văn hóa và kinh tế Pháp suốt hàng thế kỷ.
Tuy nhiên, chính Đế chế La Mã mới là lực lượng lan tỏa mạnh mẽ văn hóa rượu vang trên toàn xứ Gaul (Pháp ngày nay). Các vườn nho bắt đầu mọc lên ở những vùng đất đã trở thành huyền thoại: Bordeaux, Burgundy và Thung lũng Rhône. Đối với người La Mã, rượu vang không chỉ là thức uống mà còn là công cụ văn hóa và kinh tế, giúp họ củng cố quyền kiểm soát một cách mềm dẻo nhưng sâu sắc.
Dù thuật ngữ “terroir” (thổ nhưỡng) chỉ xuất hiện về sau, nhưng ngay từ thời La Mã, các học giả đã nhận thấy sự khác biệt giữa rượu từ các vùng đất khác nhau. Điều này đặt nền móng cho triết lý rằng: rượu vang là sự phản ánh chân thực linh hồn vùng đất nơi nó được sinh ra.
Sau sự sụp đổ của Đế chế La Mã, Giáo hội Công giáo, đặc biệt là các tu viện Dòng Biển Đức và Dòng Xitô, đã trở thành những người bảo tồn di sản rượu vang. Rượu vang không chỉ cần thiết cho các nghi lễ tôn giáo mà còn là nguồn thu nhập đáng kể. Chính tại Burgundy, các tu sĩ đã tỉ mỉ khoanh vùng từng thửa ruộng nho, nghiên cứu và phân loại chúng. Họ đã nâng tầm khái niệm terroir thành một triết lý có hệ thống, một sự tôn vinh tính độc đáo của từng mảnh đất.
Bên cạnh nhà thờ, giới quý tộc và các liên minh chính trị cũng góp phần định hình bản đồ rượu vang Pháp. Cuộc hôn nhân vào năm 1152 giữa Eleanor xứ Aquitaine và Vua Henry II của Anh đã đưa Bordeaux vào sự cai trị của Anh gần 300 năm. Kết quả là rượu vang Bordeaux, hay còn gọi là “claret”, trở nên phổ biến tại Anh và hướng tới thị trường xuất khẩu – một chiến lược định hình tương lai của vùng này.
1.2 Thương mại và mở rộng toàn cầu trong lịch sử rượu vang Pháp
Bước vào thế kỷ 19, ngành rượu vang Pháp phát triển rực rỡ nhưng cũng gặp khủng hoảng trầm trọng. Vào những năm 1860, một loài rệp nhỏ có tên Phylloxera, có nguồn gốc từ Bắc Mỹ, đã vô tình được đưa đến châu Âu. Loài rệp này tấn công và ăn rễ của giống nho châu Âu (Vitis vinifera), khiến cây nho chết hàng loạt. Đại dịch lây lan với tốc độ kinh hoàng, phá hủy hơn 70% diện tích vườn nho của Pháp, đẩy nền kinh tế nhiều vùng đến chỗ sụp đổ. Giải pháp mang tính cách mạng cuối cùng đã được tìm ra: ghép thân và cành của giống nho châu Âu lên bộ rễ (gốc ghép) của các giống nho Mỹ có khả năng kháng bệnh tự nhiên. Ngày nay, gần như tất cả các cây nho ở châu Âu đều được trồng trên gốc ghép của Mỹ, một di sản thầm lặng của cuộc đại khủng hoảng này.
Cũng trong thế kỷ 19, một sự kiện quan trọng khác đã định hình vĩnh viễn thị trường rượu vang cao cấp. Năm 1855, Hoàng đế Napoléon III yêu cầu một hệ thống phân loại các loại rượu vang ngon nhất của Bordeaux để trưng bày tại Triển lãm Toàn cầu ở Paris. Thay vì thử nếm, các nhà môi giới đã tạo ra một bảng phân loại dựa trên danh tiếng và giá bán lâu dài của các Château. Kết quả là Bảng Phân Hạng Chính Thức Rượu Vang Bordeaux 1855 ra đời, chia các Château hàng đầu của vùng Médoc thành năm cấp bậc, từ Premier Cru (Hạng Nhất) đến Cinquième Cru (Hạng Năm). Bảng phân hạng này gần như không thay đổi kể từ đó và đã trở thành một công cụ marketing thiên tài, một thước đo chất lượng tối thượng cho rượu vang cao cấp trên toàn thế giới.
1.3 Những thách thức và sự thích nghi hiện đại của ngành rượu vang Pháp
Bước sang thế kỷ 20, lịch sử rượu vang Pháp tiếp tục được viết trong bối cảnh nhiều biến động. Nạn gian lận rượu vang tràn lan, làm suy giảm nghiêm trọng uy tín quốc gia. Để bảo vệ di sản, chính phủ Pháp đã hành động. Năm 1935, hệ thống Appellation d’Origine Contrôlée (AOC) – “Chỉ dẫn Xuất xứ được Kiểm soát” – đã chính thức ra đời. Đây là một bộ quy tắc pháp lý nghiêm ngặt, thể chế hóa triết lý terroir, quy định rõ ràng về vùng địa lý, giống nho được phép trồng, kỹ thuật canh tác và phương pháp sản xuất cho mỗi vùng. Hệ thống AOC đã thành công trong việc khôi phục niềm tin của người tiêu dùng và trở thành hình mẫu cho các hệ thống phân loại rượu vang trên toàn thế giới.
Nếu AOC là nỗ lực củng cố chất lượng từ bên trong, thì “Phán quyết Paris” (The Judgment of Paris) năm 1976 là một cú sốc từ bên ngoài. Trong một cuộc thử nếm mù (blind tasting) được tổ chức tại Paris, các loại rượu vang Chardonnay và Cabernet Sauvignon hàng đầu từ California đã được đặt cạnh những đối thủ sừng sỏ nhất từ Burgundy và Bordeaux. Trước sự kinh ngạc của ban giám khảo gồm toàn các chuyên gia người Pháp, rượu vang California đã giành chiến thắng ở cả hai hạng mục. Sự kiện này đã phá vỡ huyền thoại về sự bất khả chiến bại của rượu vang Pháp, chứng minh rằng rượu vang đẳng cấp thế giới có thể được tạo ra ở những nơi khác ngoài châu Âu, mở đường cho sự trỗi dậy của các vùng rượu vang “Tân Thế Giới”.
2. Lịch sử rượu vang Pháp trong thời kỳ đương đại hiện nay
Bước vào giai đoạn cuối thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21, lịch sử rượu vang Pháp bước sang một chương mới với nhiều thách thức và cơ hội. Sự cạnh tranh từ các quốc gia Tân Thế Giới (Mỹ, Úc, Chile) và các đối thủ truyền thống ở châu Âu (Ý, Tây Ban Nha) ngày càng gay gắt. Để đối phó, các nhà sản xuất Pháp đã phải thích nghi, chú trọng hơn đến việc ghi tên giống nho trên nhãn chai và cải tiến kỹ thuật để tạo ra những loại rượu vang phù hợp hơn với khẩu vị quốc tế, trong khi vẫn nỗ lực duy trì bản sắc terroir độc đáo.
Một trong những xu hướng có ảnh hưởng sâu sắc nhất là sự trỗi dậy của phong trào canh tác bền vững. Nhận thức ngày càng cao của người tiêu dùng về sức khỏe và môi trường đã tạo ra nhu cầu lớn đối với các sản phẩm “xanh” và “sạch”. Ngày càng nhiều nhà sản xuất chuyển sang canh tác hữu cơ (organic), loại bỏ hóa chất tổng hợp, và thậm chí là canh tác sinh học động (biodynamic), xem vườn nho như một hệ sinh thái sống, khép kín và tuân theo các chu kỳ của tự nhiên. Cuộc cách mạng xanh này không chỉ là một chiến lược marketing, mà còn là một nỗ lực để thể hiện đặc tính của terroir một cách chân thực và tinh khiết hơn.
Đồng thời, các nhà sản xuất Pháp đang khéo léo kết hợp giữa truyền thống và công nghệ hiện đại. Máy bay không người lái, cảm biến và các kỹ thuật phân tích tiên tiến giúp tối ưu hóa việc chăm sóc vườn nho và sản xuất rượu vang. Bên cạnh đó, biến đổi khí hậu đang đặt ra một thách thức hiện hữu, với nhiệt độ tăng cao có nguy cơ làm thay đổi phong cách truyền thống của nhiều vùng. Các nhà sản xuất đang tích cực thử nghiệm nhiều giải pháp, từ việc thay đổi vị trí trồng nho đến nghiên cứu các giống nho có khả năng chịu nóng tốt hơn, trong một cuộc chạy đua với thời gian để bảo vệ di sản cho các thế hệ tương lai.
>> Biết thêm nhiều điều thú vị về rượu vang Pháp tại đây!
Lời kết,
Lịch sử rượu vang Pháp là một minh chứng cho sức mạnh của sự kiên cường và sáng tạo. Đó là một dòng chảy không ngừng, luôn biến đổi để thích ứng nhưng vẫn giữ vững cốt lõi triết lý terroir – niềm tin rằng mỗi chai vang là một câu chuyện độc đáo về nơi nó được sinh ra.
Ngày nay, các nhà sản xuất Pháp đang viết nên những chương mới bằng cách kết hợp hài hòa giữa di sản hàng thế kỷ và những đổi mới tiên phong. Đối với những người mới bắt đầu, tìm hiểu về lịch sử rượu vang Pháp là cách để hiểu được linh hồn đằng sau mỗi nhãn chai, để trân trọng hơn sự phức hợp trong từng giọt rượu. Khi thưởng thức một ly vang Pháp, chúng ta không chỉ đang nếm một thức uống, mà còn đang nếm cả một phần lịch sử, văn hóa và tinh hoa của một quốc gia.